टीकापुर, भदौ १४
कैलालीको टीकापुर नगरपालिका–४ बाघमाराका युवा टेकेन्द्र धामी टिस्यु कल्चर प्रविधिबाट केराका बेर्ना उत्पादन गर्ने नेपालकै पहिलो व्यक्ति हुन । उनी विगत नौ वर्षदेखी केरा खेतीमा संलग्न छन ।

उनी वार्षिक टिस्यु कल्चर प्रविधिबाट उत्पादन गरेका केराका ३ लाख बेर्ना बेच्छन । उनको शुभम एग्रो फार्मले उत्पादन गरेका केराको बेर्ना देशभर खपत हुने गरेको छ । उनी जि–९ जातको केराका बेर्ना उत्पादन गर्छन । यो वर्ष मात्रै उनले चितवन, पोखरा लगायतका ठाउँमा समेत केराका बेर्ना बेचेका छन । ‘देशका धेरै ठाउँबाट माग आईरहेको छ’ उनले भने–‘टिस्यु कल्चर बेर्नामा किसानको आकर्षण बढेको छ ।’

टिस्यु कल्चर बेर्ना प्रयोग गर्न थालेपछि केरा खेतीमा निकै सुधार देखिएको छ । केराको उत्पादन बढेको छ । भारतबाट भित्रिने केरासँग स्थानीय उत्पादनले प्रतिस्पर्धा गर्न थालेको छ ।

उनले २०७३ सालमा केरा खेतीमा थोपा सिँचाई प्रणाली समेत भित्र्याए । तर थोपा सिँचाई प्रणाली भने उनी भन्दा अघि एक÷दुई जना किसानले भित्र्याईसकेका थिए । ती किसानहरुले सिमित खेतीमा थोपा सिँचाई गर्दै आएका थिए भने धामीले यो प्रणालीलाई विस्तार गरे । उनले आफ्नो पूरै खेतीमा थोपा सिँचाई फैलाए ।

थोपा सिँचाईले केरा खेतीमा लागत घटायो । उनका अनुसार लागत घटेपछि आम्दानीको दर ह्वात्तै बढ्यो । उनकै सिको गरेर धेरै किसानले थोपा सिँचाई गरेर केरा खेतीमा आम्दानी बढाए । अहिले धेरै किसानले टिस्यु कल्चर बेर्ना र थोपा सिँचाईका माध्यमबाट केरा खेती गर्न थालेका छन ।

यतिबेला धामी केरा खेतीमा नयाँनयाँ प्रविधि भित्र्याउने किसानका रुपमा चिनिन्छन । उनी आफूले जानेको कुरा अन्य किसानहरुलाई सिकाउँदै हिड्छन । यतिमात्रै हैन उनी केरा खेतीलाई आवश्यक पर्ने नयाँ प्रविधि सिक्दै पनि छन । उनले धेरै कुरा केरा खेती गर्दै जाने क्रममा आफैले सिकेका छन । ‘मैले धेरै कुरा आफै सिकेको छुँ’ उनले भने–‘म हरेक दिन केही न केही नयाँ कुरा सिकिरहेको हुन्छु ।’

उनले सुरुमा १० कठ्ठामा केरा खेती गरेका थिए । पहिलो वर्षमै राम्रो आम्दानी गरेपछि उनले दोस्रो वर्ष केरा खेती २ विगाहमा फैलाए । अहिले उनी २९ विगाहमा केरा खेती गर्दै आएका छन । उनी वर्षेनी केरा खेती विस्तार गर्ने सोचमा छन ।

उनी केरा किसान मात्रै हैन एक राजनीतिकर्मी समेत हुन । उनी टीकापुर बहुमुखी क्याम्पसको संस्थापक स्ववियु सभापति हुन । उनी २०६२ सालमा स्ववियु सभापति बनेका थिए । उनी विद्यार्थी राजनीति पछि नेपाली काँग्रेसको राजनीतिमा छिरे । उनी केरा खेती जसरी पार्टीको राजनीतिमा भने खाशै जम्न सकेका छैनन् । उनले टीकापुर नगर समिति सभापति र क्षेत्रीय सभापतिमा लगालग चुनाव हारे ।

उनले दुई पटक चुनाव हारे पनि हरेस भने खाएका छैनन् । उनी निरन्तर पार्टी राजनीति र केरा खेतीमा सकृय छन । उनी राजनीति गर्ने हरेक व्यक्ति कुनै न कुनै पेशा र व्यवशायमा संलग्न हुनुपर्छ भन्छन । पेशा र व्यवशाय बिनाको राजनीति भ्रष्ट हुने उनको बुझाई छ । ‘राजनीतिले मात्रै व्यक्ति सबल बन्न सक्दैन’ उनले भने–‘कुनै न कुनै आम्दानीको बाटो समात्नु पर्छ ।’

टीकापुर क्षेत्र केरा खेतीका लागि देशभरमै चिनिन थालेको छ । यहाँका १५० जना व्यक्ति केरा खेतीमा संलग्न छन । उनीहरुले ९ सय विगाहमा केरा खेती गरेका छन । धेरैजसो व्यक्तिहरु लहलहैमा केरा खेतीमा होमिएका छन । उनीहरुले केरा खेतीका बारेमा प्राविधिक ज्ञान पाएका छैनन् । ‘धेरैले गर्दै जाने क्रममा सिकेका छन’ उनले भने–‘केरा खेतीमा लाग्ने व्यक्तिलाई प्राविधिक ज्ञानको खाँचो छ ।’

टीकापुर पोलिटेक्निक इन्स्टिच्यूट केरा खेतीमा लागेका व्यक्तिलाई प्राविधिक ज्ञान दिन तयार छ । त्यहाँका प्रिन्सिपल टेकेन्द्रबहादुर थापा माग भए अनुसारको तालिम उपलब्ध गराउन तयार रहेको बताउँछन । ‘समूह बनाएर आउने जोसुकै किसानलाई तालिम दिन सकिन्छ’ उनले भने–‘विषयगत विशेषज्ञ बोलाएर भएपनि किसानको बारीमै तालिम दिन तयार छौं ।’

टीकापुर मात्रै हैन पछिल्लो समय धेरै ठाउँमा केरा खेती बिस्तार भैरहेको छ । पश्चिम तराईका धेरै जिल्लाहरुमा केरा खेती गर्ने किसानको संख्या वर्षेनी बढ्दो क्रममा छ । केरा खेतीको बिस्तारसँगै केरा उत्पादनमा समेत फड्को मारेको छ । तर भारतीय बजारबाट भित्रिने केराले नेपालमा उत्पादन भैरहेको केराले बजार पाउन सकेको छैन । नेपाली केराको तुलनामा भारतीय बजारबाट भित्रिने केरा सस्तो र आकर्षक हुने गरेको छ । जसका कारण नेपाली केराको उत्पादन बढेपनि बजार अभावमा खपत हुन नसकेको टीकापुर उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष रामबहादुर भण्डारी बताउँछन ।

उनी केरा खेतीको व्यवशायिकरण हुनुपर्ने बताउँछन । सरकारले नै केरा खेतीलाई व्यवशायिकरण गर्ने र बजारको सुनिश्चितता गर्न पहल गर्नुपर्ने अध्यक्ष भण्डारीको भनाई छ । उनले केरा किसानलाई मल, बिउबिजन लगायतमा सहुलियत दिनुका साथै बजारको सुनिश्चितता भयो भने मुलुक चाँडै केरामा आत्मनिर्भर हुने बताए ।

प्राविधिक ज्ञान, मल, बिउबिजन लगायतको अभावमा पनि धेरै व्यक्तिहरु केरा खेतीमा संलग्न छन । उनीहरु कुनै न कुनै दिन केरा खेतीले राम्रो आम्दानी दिने आशमा बाँचेका छन ।